Kalag-kalag

Hangtod karon dili pa gyod mahulma sa akong huna-huna kung unsa gyod ning gitawag nga kalag.



Aduna to'y ipanghadlok nako ang akong Lola (pwera kalag) kaniadto. Kung dili ko manihapon, mopasidaan siya: manungkab gani imong kalag unya matakloban sa kaldero, dili na gyod unya makagawas imong kalag.

Sa ato pa, ang kalag, gutomon sab? Ug mubo ra'g pasensiya ang kalag kay manungkab man gyod. Pero ngano man gud kung matakluban sa kaldero ukban bitaw gyod nang kaldero inigka-buntag. Sa akong linghod nga hunahuna kaniadto nakaingon ko nga ang kalag gamay diay kaayo. Kay makasulod man sa kaldero.

Samtang nagtapok-tapok mi human malubong ang akong lolo, kalit lang dunay alibangbang nga mitugdon sa dahon sa kakaw nga duol kaayo namo. Miingon dayon akong iyaan, ang inyong lolo o!

Misiga among mga mata. Sa hilom nakaingon ko nga mibangon diay si lolo gikan sa lubong unya nahimong alibangbang? Kurata ah! Kalag kuno tong alibangbang sa among lolo.

Sa ato pa, ang kalag, makalupad ug ang porma hayop. Maayo unta akong kalag mahimong buyog kay kung mahimong lamok aw maingon gyod nato nga mamaak ko'g hamis nga paa (sa manok).

Niadtong gawas sulod pa ko sa hospital, nagkita mi sa akong amiga. Pagkakita gyod niya nako misiga iyang budlat nga mata ug miingon: Hoy Dong, kaniwang na ba nimo, mura na man kag kalag!

Gitubag nako: Grabe sab nang imong mata simag pa man sa kalag sa embalmer!

Nangatawa na lang mi para dili intawon hangopon sa kalag.

Mas nadugangan akong kahibalo bahin sa kalag. Ang kalag diay, niwang! Wa pa man gud ko nakadungod nga naay miingon. Katambok na man nimo Day, mura na man ka'g kalag!

Nakaingon sab ko nga ang kalag maot. Paminawa ra gud ni ninyo:

Gakampat ra man nang imong make-up Ising uy, mura gyod kag kalag!

Nakadungog na ka'g naay miingon nga, ka-gwapa sa dalaga, mura ma'g kalag! Wala gyod.

Usa ka adlaw niana, nalingaw gyod ko kay malipayon kaayo among silingan, nagkanta-kanta, misayaw, basta saya gyod. Nakalitan na lang mi sa dihang migawas iyang mama dayong ingon:

Naunsa ka Bebot, nagsalimu-ang man ka. Mura man ka'g gikalag!

Misamot na gyod ko kalibog unsa gyod ning kalag. Kung masuko gani to si Tekla, moingon dayon to'g, kung mamatay gani ko, kalgon gyod tika (grrrr!!)!

Matag unang duha ka adlaw sa Nobyembre, pamilyar kaayo aang linya nga: mangalag nya mi sa inyo!

Ang buot ipasabot nga muadto sa balay dili aron manghadlok kundili aron mokaon ug bingka'g budbud.

Misamot ang akong kalibog. Apan bisan pa man, nakighi-usa ko sa mga tumutoo panahon sa kalag-kalag.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Way Pugsanay

Bag-o ang pamaagi karon sa ubang manaygunay. Sa akong tan-aw, apan inay malipay ko sa ilang daygon mahadlok na man hinoon ko sa ilang mga taras.

Kung ikaw usa sa mga sumasakay sa jeep dinhi sa Sugbo, nakabantay na tingali ka sa mga batang manaygonay nga mokalit lang ug kapyot sa jeep dayong kanta duyog ang patingog nga gama sa gilagpad nga mga sarsa.

Ug nakabantay na tingali ka sa mga tinedyer nga manaygonay nga mokalit sab ug sakay sa jeep dayong ingon:

Ma'am, Sir, manaygon lang mi ninyo, ayaw hugawi inyong hunahuna, maayo na lang ni kay sa mangawat.

Ug ilang sugdan ang ilang daygon.

Sa Siyudad nga ang kasagarang krimen nga nahitabo sa karsada amo ang hold-up ug pagpango-ot, dili nako malikayan nga hugaw gyod ang akong hunahuna. Dili unta ko gusto nga mohukom sa akong isigkatawo apan nagduda gyod ko sa mga batan-ong manaygonay. Usa sa dakong rason mao nga ang ilang dagway ug postura sama sa mibiktima nako sa Sancianco Street - dagko og patik, nagsiga ang mga mata nga mura'g kadasmagon ug mura'g nagpangagot ang ilang ngipon. Ang nakaparat kay dili gyod sila manaog sa jeep kung walay mohatag.

Niadtong niaging adlaw, mitapad gyod nako ang usa ka batan-on nga taas ug buhok. Human sa ilang kanta, kay lagiwa mang gyod ko mikuot sa akong bulsa, gidiritso gyod ko'g ingon: "Ayaw hugawi inong hunahuna sir, hatag la'g pinaskuhan, maayo na lang ni kay sa manghold-up mi ninyo."

Ang driver sa jeep dili gyod mubadlong. Walay ni usa ka pasahero nga mokomento samtang anaa pa agn mga batan-on.

Wala may pugsanay ang pagpaambit sa grasya. Walay pugsanay ang paghata'g sinsilyo sa mga nanaygunay apan sa daygon nga dalang hulga (sigaan pa ta sa mata), aw, mapugos na lang gyod kaysa pangayoon dala dul-it ang pitaka'g alahas. Hinoon wala man koy pitaka, ug labaw na nga wala koy alahas. Apan bisan pa'g naa koy kuwarta dili gyod ko mohatag sa manaygonay nga ang taras sama sa ako nang nahisgutan.

Ug dili sab gyod ko motunol ug limos. Gani ba ang akong kasingkasing? Tingali. Apan andam ko nga mohatag sa World Vision (usa ka non-profit organization) aron mapatungha ang mga bata nga kabus; andam sab ko nga mohulog ug sinsilyo alang sa Batay Bata 163. Apan dili gyod ko muhatag sa batang nagpakilimos labi na'g dili mudawat ug pan kay kuwarta gyod ang gusto.

Naa man tay anti-mendicancy law, ipatuman lang gyod unta ni.

Ayaw lang ninyo intawo'g hugawi inyong hunahuna samtang nagbasa mo niini kay kining akoa, wa may pugsanay. Maayo na lang mag-blog kaysa mamirata.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Pamugas-pugas

Adunay panultihon nga angay tamdan sa mga mag-uuma. Kung sayo makapugas, sayo sab makaani.

Apan dili lang mga mag-uuma ang nagtamod niini, lakip na ang mga pulitiko ug ang mga nagplano nga muapil sa bugno sa pulitika.

Layo pa baya ang piniliay, sa tuig 2010 pa kung mahinayon. Apan alang sa mga pulitiko, mitras layo pa, angayan na nga magsugod na'g pamugas-pugas. Maayo na lang.

Ang uban sugod sugod na'g apil-apil sa kalihukan sa kapilya, ang uban sugod na'g tambong sa mga patay, mag-ninong sa mga kasal, bunyag, ug kumpirma. Dunay uban tam-is na kaayo'g pahiyom, manglamano, ug mamansin gyod. Daghan ang magsugod na'g pamaryente.

Mga ginagmay ra man ning mga pamaagiha ba. Ang big time nga mga pulitiko, big time sab ang estratehiya!

Naa gani koy nadunggan nga pulitiko nga nanghatag kuno ug abono sa mga mag-uuma, bisan gani kuno taga-Makati, gitagaan. Hala, duna diay kahumayan sa Makati? Wa pa nakungtento, nagpatukod ug tulay, nag-hire ug mga tawo nga manghinlo sa hi-way, ug uban pa. Pamugas-pugas man to ba. Tan-awa, nakadaug gyod. Kaila man mo niya ba, ang iyang pangalan kay Gloria.

Kining mga senador, abtik gyod. Aron musikat, daghan kanila, naghimong mga modelo'g tig-endorso'g produkto. Dunay nag endorso'g sabon, noodles, food supplement, fabric conditioner, spa, tootpaste ug bisan unsa na lang. Kulang na lang gani, i-endorso nila ang lugod ug pakang!

Kadtong mga naa na sa posisyon, lahi ang ilang pamaagi sa pagmamugas-pugas para sa sunod nga piniliay. Ilang ipataplak ilang nawong ug ngalan sa mga proyekto. Sa karsadang gigrabahan, naa ang pinintalang plywood nga naay nawong ni congressman. Sa mga ambulansiya, nakasulat ang ngalan ni mayor. Bisan waiting shed, naa ang ngalan ni konsehal. Kung buot hunahunaon,dili baya na nila kuwarta ang gigamit. Kwarta sa katawhan ang ilang gigasto. Dili na lang nato hisgutan pilay napaksi sa budget.

Hinoon ang uban maayo sab ng pamaagi. Ipaagi sa mga hulagway ang ilang pamugas-pugas para sa sunod piniliay. Makita sila magpahulagway nga nakiglamano sa mga mag-uuma, nagkig-beso beso sa mga pinireso, nagsakay sa kabayo'g kabaw, naggunit sa ikog sa baka, nagkugos sa batang nailo, nagsakay sa baroto sa mga mangingista, nagkaon ug sinaksak (bugas human nga gisagulan ug kamote), ug uban pa.

Ang mga taga-Mandaue nahibulong. Naa man gud gibitay nga dakong tarpaulin sa mga poste sa Mandaue nga nakapatik ang nawong ni Bayani Fernando. Nagududa na hinoon ang uban nga gusto ibalhin ni Fernando ang MMDA sa Sugbo.

Ang akong amigo nga iskwater gustong langkaton ang tarpaulin ni Fernando aron i-atop sa iyang payag sa north reclamation area (NRA). Nagduda gyod ko nga pamugas-pugas ning gihimo ni Fernando. Apan usa ra ang akong masiguro, kining mga tarpaulin ni Fernando, nagdugang-dugang lang ni sa basura sa Sugbo.

Kining umaabot nga boksing ni Manny Pacquiao, pamugas-pugas sab kaha ni? Ang pagpiyait ni Joey de Venecia sa NBN deal, pamugas-pugas sab to? Dili na ko makasiguro nilang Willie Revillame ug Joey de Leon kung namugas-pugas ba sab sila. Kay usa ra akong sigurado, dili aswang si Pokwang, pamugas gyod nang iya.

Kadali lang ha, kay mamugas-pugas sab ko.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Balita Gikan sa Mindanao

Makapanlimbaw't sa balahibo ang gihimong pagpang-atake sa mga miyembro sa MILF human wala mahinayon ang pinirmahay sa usa ka kasabutan. Gisunog ang mga panimalay, gihasi ang mga residente, gipatay ang mga way labot,gikawat ang mga kabtangan. Karon, nahimong duyanan sa kalisang ang pipila ka bahin sa Mindanao.

Mao kini ang lab-as nga balita gikan sa Mindanao. Sama sa mga nangaging mga balita, makapanlibaw't ang atong madungog. Anaa ang ang dangoyngoy sa mga batang nalisang sa singgit pakitabang human ang makabungol nga buto sa armas. Madungog ang hangos sa mga ginikanang nagdagan paingon sa ilang gituhu-ang kaluwasan. Nagtulo sa dugo'g singot sa yuta nga uhaw sa kalinaw.

Dili na bag-o ang balita gikan sa Mindanao bahin sa kagubot, pagpanghasi, ug pagpatay. Dili na bag-o nga ang rebelding nakigsabot unta sa goberno mukalit lang paggamit sa mga dili makatarungang pamaagi aron mkuha ang ilang gusto.

Dili na bag-o nga suwayan sa kagamhanan nga pulpogon ang tigpanghasi nga mga terrorista sa Mindanao. Dili na bag-o ang pagpasigarbo sa kagamhanan nga nalupig na ang mga rebelde. Ug labaw nga dili na bag-o nga sa pipila lamang ka gabii nga mahinanok sa pagtulog ang mga lumulopyo, sa takulahaw lamang,motugaw pag-usab ang buto sa armas inubanan sa siyagit sa pakitabang. Moro-moro ang nahitabo sa Mindanao! Drama nga way katapusan.

Para sa mga mag-uuma,ang buto sa kanyon, baho sa pulbura, ug ang luha sa kalisang, mga dangan sa uma nga mokalit lang pag-atake. Hinay-hinay nga mawala ang dangan, apan padayon ang hulga niini.

Para sa mga bata nga dili lang unsa mo-eskwela sa kahadlok nga maangin, ang kagubot sama lamang sa pipila ka adlaw nga "holidays". Apan imbis magdula kay walay klase, ang mga batang bakwiter nagpunsisok sa mga evacuation center; walay tarong nga tulog, walay tarong nga kaon, giputos sa kahadlok.

Para sa mga sundalo,ang kagubot usa na usab ka sugal. Sugal sa mga gamhanan diin ang ordinaryong tigpanalipod sa nasud ang magbuhis. Usa ka sugal nga walay mudaog, ug daghan ang maalaot.

Para sa mga rebelde, ang kagubot usa ka kahigayunan nga mapakita ang ilang mga talagsaong pamaagi sa pagsabwag sa kalisang ug kagubot.

Para sa mga magsisibya, ang kagubot nga nasinati sa Mindanao karon, usa ka kahigayunan nga mapakita ang kulbahinam nga panghitabo. Wala nay bag-o sa balita - mga makaluluoy nga bakwiter, kulang ang rasyon sa pagkaon, mga patay nga naglut-od, mga interbyu sa rebelde nga daw ang sundalo na ang nakasala. Sa usa ka panggobyerno diin nawad-an na ug pagsalig ang katawhan, mas gusto sa tigpaminaw nga madunggan ang nagpaka-aron ingnon nga tingog sa mga rebelde.

Ngano kaha nga dudahan man ang mga militar nga maoy nagpasi-ugda sa tanan? O ang pangulo nga maoy nagplano sa kagubot?

Mas nagduda ko sa motibo sa MILF. Dili ang politikanhong panlantaw ang ilang gi-ugmad kundili nagtanom sila'g kalisang sa katawhan aron hangdon sila isip gamhanan.

Sa pagkakaron padayon pa ang gubot. Sa pagkakaron, una natong buhaton mao ang paglubong sa atong mga patay. Ipahimutang una nato ang atong mga inosenteng tawo nga gipatay sa mga miyembro sa MILF. Silhigan una nato ang sagbot nga gikatag sa mga terorista. Ipalayo una nato ang mga gamay'ng bata aron dili sila maangin. Trapohan una nato ang luha sa mga na-biyuda ug na-ilo tungod sa pagpanghasi sa walay kaluoy nga miyembro sa MILF.

Angayan na ba kitang mag-armas aron pakigbatokan ang MILF? Dili lang una. Dili pa tukma sa panahon.

Sa pagkakaron, maminaw lang una ta sa mga balita. Maniid lang una ta sa panahon. Ug ang pag-ampo alang sa kalinaw sa Mindanao, atong ipadayon.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Call Center Someday

Gipangutana sa iyaan ang iyang Grade Four na nga pag-umangkon.

Unsa may gusto nimo Gang inigkadako nimo?

I want to become a nurse someday.

Mitingsi'g dako ang iyaan. Nganong nurse man?

Because I want to become a call center someday!

Mao na ni uso karon, tipas-tipas. Sa tinamban pa nga pagkasulti, likoy-likoy ni bai. Ang engineer mag-medical transcriptionist, ang nars mag-maestra. Ang maestra magpa-helper; ang helper mangitag parenir.

Sa bata pa kuno ko, patindugon kuno ko's tunga unya ingnon, ispel plawer. Paspas kaayo kuno ko nga moingon: IP-IL-OW-DABOLYO-EE-AR. Sa ato pa kung nauso ang magtrabaho sa call center kaniadto, magtoo gyod among silingan nga mag-call center agent ko kay sayo man nagkat-on ug Inengles. Tsk.

Kini ra bang mo-aplay tag call center agent, pa-ispelingon ta usahay.

Interviewer: Ispel CAT.
Applicant: Unsa nga kat, kat nga iring o kat nga samad?
Interviewer: Na hala, TIGER na lang aron sayon! GRRRRRR!!

Duol ra na gamay sa pangutana nga: HIGH TIDE o LOW TIDE? Kauban ra na sa EH nga gahi ug EH nga humok. Likoy na sab!

Matod pa sa usa ka inahan, karon pa lang daan tudlu-an na gyod ang mga bata og Inengles, bulahan madawat dayon sa call center. Apan lahi ang panglantaw sa usa ka silingan, kay matod pa angay gyod mokat-on pag-inengles ang mga bata aron dali ra makakita'g pares nga parenir (foreigner). Unsa na ni uy!

Ang pagtrabaho sa call center o sa mga Business Process Outsourcing (BPO) companies nakapaikag kaayo labi na sa mga batan-on. Kay dili lang mabaid ang ilang katakos sa pag-inengles, mas bintaha pa gyod ang sweldo ug may daghan pang benipisyo.

Sa mga pamantalaan bitaw,dagko man gyod kaayo ang mga advertisement aron maikag gyod ta nga mangaplay sa call center. Pananglitan, may mga kompaniya nga moingon nga "cool" kuno ang trabaho isip call center agent. Dunay manghambog ng lingaw kuno motrabaho sa ilang kompaniya. Dunay nagpalahi, nga kadtong mga tawong "hyper" lang ang angay motrabaho sa ilaha.

Dako baya'g ikatabang ang mga BPO companies sa ekonomiya sa tibuok nasod. Kung wala tingli na nga mga kompaniya hayan nga karon daghan ang mga walay trabaho.

Dinhi sa Sugbo, misulbong ang gidaghanon sa mga BPO companies ug walay hunong ang "hiring". Gani gipanglantaw nga mo-doble pa ang gidaghanon sa mga BPO compnies ng magtukod dinhi sa Sugbo. Makita bay gyod ang tmailhan kay daghan na kaayo mga IT building ang gitukod. Makabntay ang mga bag-ong gradwet gikan sa kabisayaan ug Mindanao, nangari gyod sila sa Sugbo aron intawon manimpalad.

Bisan pa sa ingon niini nga kalambu-an, mamahimong mamiligro kining maong industriya kung padayon nga mapasagdan ang kalidad sa atong edukasyon.Gani sa mga pagtuon, nagkaluya na kuno ang atong kinatibuk-ang katakos sa pagsulti sa pinulungang inengles. Aw, dili man gyod na problema ba, ang mas ngay kabalak-an mao ang huyang na kaayo nga pagtoo sa kaugalingon natong katakos isip us ka nasud.

Hina na lagi gyod kuno ang atong Inenglesan. Mao kuno nga daghan ang dili madawat sa call center.

Apan tulo ra gyod kuno ka pulong inengles ang pinaka-importante; really?, why not? ug yes. Mao ba? Ngano kaha sa? Basta mao nay akong nadunggan ug mao na ang akong gipraktisan.

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), August 18 - 24, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Ang mga Ungo

Matod pa sa uban, mas maayo pa'g makasilingan og ungo kaysa makasilingan og kawatan. Ang ungo man gud kuno dili mangunay'g silingan samtang ang kawatan unayon bisan kaugalingong ginikanan. Apan unsaon kung ang ungo mao ang sekretong kawatan sa katilingban?

Sa among lungsod daghan ang gidungog-dungog nga ungo. Apan dili sama sa kasagarang sugilanon diin ang ungo gihulagway isip babaye, laksot ang panagway, tiguwang, taas ug buhok, may binuhing itom nga iring ug nanginabuhing nag-inusara sa kinapusuran sa bukid; ang gidungog ug gidudahang ungo sa amoa managlahi ang esado sa kinabuhi. Adunay kabos sama nako, aduna sab adunahan sama sa akong amigo nga itago lang nato sa ngalan nga Dunyur. Adunahan man o kabos ang ungo sila managsama rang mamaak.

Sa akong linghod nga paminsar kaniadto, nakaingon ko nga tingali maong nahimong adunahan ang gidudahang ungo sa amonglungsod tungod kay tingali matag gabii, mohingok lang sila'g lupad aron manguha'g salapi sa ubang tawo human supsupon ang dugo ug usapon ang atay ug kasingkasing. Nakahunahuna gani ko nga putlon sa ungo ang tiil ug bukton sa ilang biktima aron lat-an sa dakong kawa. Kunsomo ba. Kini ra ba kunong linat-an nga "ingon nato" bugnaw. Ambo tinuod ba. Nadunggan ra man sab ni nako.

Ang kabos nga mga ungo, sumala sa akong gidudahan kaniadto mao kadtong mga ungo nga dili kaayo makalupad; kadtong dili muadto sa lungsod ba kay sa mingaw nga baryo ra man gusto'ng magtuwad-tuwad ug mangatang sa mga ulitawo'g dalaga nga namayle sa pikas purok.

Ning bag-ohay pa lang, sa pagdalikyat nako'g bisita sa among baryo, makatingsi ko samtang miagi sa balay sa among silingan nga gidudahan nga ungo kaniadto. Ang ilang balay, sementado na; ang atop gipintala'g pula.

Akong gipakgang ang paglupad sa akong hunahuna. Isip usa ka responsableng lumulupyo, dili ko angay nga nga mopasangil bisan sa hunahuna lamang. Ug usa pa, wala pay mibarog ug mipamatuod nga ang among silingan ungo. Apan daghan ang nangumpisal atubangan sa tigagay'ng ilimnon nga sila nakakita sa among silingan nga nagtuwad sa dalan. Aw bisan ako gani nakakita man ug nagtuwad, pero abot kung ungo ba to. Paminaw nako, ungo gyod to. Kinsa kahay nabiktima?

Naa pa kahay ungo karon? Magkig-textmate sab kaha sila? Manawag gamit ang unlimited call? Hello Sarsi! Mag-friendster sab kaha sila? O mogawas sa nga TV ads? Ambot lang gyod ning akong huna-huna, kusog kaayong molupad.

Nakaingon na gyod ko sa akong kaugalingon nga ang ungo sa bag-ong panahon mao ang pipila ka mga pulitiko, opisyales sa gobyerno, mga negosyante ug mga konsumante, mga ordinaryo ug "espesyal" nga mga tawo.

Naa baya toy gidungog-dungog nga dunay ungo nga nagtuwad duol sa mga suga nga gipabarog sa Lapu-Lapu ug Mandaue atol sa ASEAN summit. Pila kaha ang napaak sa ungo sa? Milyones, matod pa sa mga hunghung sa mga libakera sa isdaan ug libakero sa barberohan.

Bisan asa duna gyoy ungo, kanang karsada ug airport nga gitukod,wa kaha na paaki? Gilat-an pa man gani kuno. Gidungog baya sab nga may ungo kuno sa palasyo, duna sab kuno sa Senado'g Kongreso. Mas daghan ang magtuwad ug mamaak sa Customs ug LTO. Ambot kung tinuod ba pero mas mangtas daw ang ungo sa city hall ug capitol. Hala kahadlok! Way paak ang Mayor's Permit? Joke!

Ang babayeng akong nakaila sa barko mituwad ra ba kuno to. Ungo kaha pod siya?

Hala, nakapaak na ra ba sab ko, ungo na sab kaha ko?

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), August 11 - 17, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Bida ang Biktima

Sa mga drama'g salida, luoy gyod ang bida kay biay-biayon ra man sa kontrabida. Kining mga laksot nga komedyante luoy sab kaayo kay bunalan, sukmagon,sagpaon, dagmalan aron mahimong kataw-anan. Angay ba gud kahimut-an ang kasakitan sa uban? Sa akong nasinati, nahimo ko nga sinaksak nga "ambongan" nga bida ug laksot nga komedyante nga gipahimuslan sa mga way puangod nga nga kontrabida. Ug gikahimut-an sa pipila.

Sa tanang mga batang buotan, ako ang pinakaswerte. Tiaw mo nga nahimo ko nga bida sa usa sa mga kulba-hinam, linuog, ug dugoong drama ug salida sa kadalanan sa Sugbo. Ang uluhan sa mga salida: Ukay-Ukay sa Unod; Tulis-Patay; Tulis-Kulata; Kinuotay; Linabnihay. Kung ang ubang bida way kukaluoy nga gipamatay, ako gibilinan pa intawon ug gininhawa human gipatilaw ang sakit nga kulata.

Matod pa sa akong mga kaila.

Swerte ka kay wala ka lubaa!

Swerte ka kay wala ka pusila.

Swerte ka kay wala ka patya.

Apan ang pinakaswerte gyod kuno nako mao nga ako "gikulata ra". Bisan pa man, ako nalakip na sa listahan sa mga daghang biktima. Apan siyempre, naapil na sab ko sa mga nahimong "bida".

Dili luwas ang kadalanan sa Sugbo. Daghang mga kriminal ang daw irong buang nga naglaroy-laroy ug nagpaabot nga makapaak. Pangutana sa pulis pila ka tawo ang mabiktima sa "krimen sa kadalanan". Klaroha ang mga pulis kung pila ang gitulis nga jeep, ang gi-hold-up, gikuotan ug gilabnihan matag adlaw. Pangutana lang, ayaw na paglaum nga makadungog ka'g insaktong tubag. Ang tinuod, daghan sa mga krimen sa kadalanan sa Sugbo, apan gibuta-butahan sa mga naa sa pangagamhanan. Sa ato pa, wala sila nakakita sa mga kulba-himan,linuog, ug dugoong drama ug salida sa kadalanan sa Sugbo.

Hinoon, mogawas man ang pulis ug pulitiko kung sikat na pag-ayo ang biktima nga nahimong bida!

Kining mga kuot, hold-up, ug pangpanlabni sa kadalanan, ginagmay ra baya ni. An dinagko mao ang tulis sa bangko, pagpayuhot sa mga illegal nga kargamento, pagpalusot sa mga mahalon nga sakyanan, mga kidnapping ug ang over-pricing sa mga suga sa Lapu-lapu ug Mandaue. Kana sila ang mga dinagko. Kung sa salida pa, dako'g budget! Siyempre, dako'g kita silang ma'am ug sir.

Apan, kining mga ginagmay nga panghitabo sa kadalanan, puwera gaba lang, pasagdan na lang na uy! Naay dagko nga panghitabo nga angay tan-awon apan dili kuno angay sulbaron.

Apan hinumdumi baya Noy, ang ginagmay, mahimo gyod nang dako.

Magamay man o madako, magpabiling bida ang biktima!

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), August 4 - 10, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

To finish my studies

Ang pinakasayon ug kasagarang isulat sa formal theme mao kini:

My ambition in life is to finish my studies.

Mao man gyod na ang pangandoy sa matag Filipino - ang makatapos sa pagtu-on aron makahaw-as sa kapit-os sa kinabuhi. Ang edukasyon man gud kuno mao ang bugtong bahandi nga magasa sa mga ginikanan ngadto sa ilang mga anak nga dili ug dili gayod malaksi. Ngilngiga ah! Tinuod bitaw na.

Apan sa matod pa sa Department of Education (DepEd), sa usa ka gatos ka mga tinun-an nga misulod sa grade one, 43 ra ang makahuman sa high school; 23 kanila ang motongtong sa kolehiyo; 14 lamang ang makatapos. Asa na man diay ang 86? Wala ba silay ambisyon nga makatapos sa kolihiyo? Dili baya. Nag-unang hinungdan mao gyod ang kalisod. Mahal ang pagpa-edukar. Tungod ba kay dakong negosyo ang edukasyon? Dili nako kini tubagon.

Sa kadaghan sa mga kolehiyo ug unibersidad sa Pilipinas, daghan kaayo ta'g kapilian. Adunay mahal, duna say barato; dunay gobyerno, daghan ang pribado. Dunay nagkalain-lain ang kuro duna sab Nursing ra. Silang tanan moingon nga ang ilang institusyon nanglantaw sa de-kalidad nga edukasyon.

Tungod lagi kay dunay kompetinsiya, nag-iyahay na lang intawon sila'g paningkamot aron makakuha'g estudyante. Ang mga hilig sa TV, radyo, newspaper, ug billboard makaingon gyod nga ngilngig sab ning advertisement sa mga tulunghaan.

Dunay mikotrata og artista aron mo-endorso sa ilang tunghaan, dunay manghatag kuno ug laptop. Kanindot no? Duna sab magsige hatag ug discount, lupig pa'y SM, kay sila sige'g sale. Daghan ang manghatag og nipis nga T-shirt, labakara, kalo ug uban pa upon enrollment. Dunay manghagad nga liboton ang kalibutan nga libre basta mo-enroll sa BSMT (Nautical). Ang uban mibalandra gyod, earn dollars, be a nurse. Dunay sab miingon nga help your country, enroll in nursing. Kung gimahal ninyo ang inyong nasud, pag-nars kuno mo.

Sa edukasyon, dili man ang kitaong salapi ang himoong pundasyon. Pananglitan, kung ang usa ka dalaga mokuha sa kursong edukasyon aron makalangyaw sa Amerika, lahi na kaysa magtuon ka sa Education aron mag-edukar ugma damlag.

Duna koy nadungog nga advertisement nga ang musical score mao ang nasudnong awit sa Pilipinas. Dili nako masabtan ngano. Apan ang labing ngilngig mao ang pasalig sa uban nga kung mo-enroll sa ilang kurso, sigurado nga makatrabaho dayon.

Kinsay dili ganahan mo-eskwela sa kolehiyo nga bisan Agosto na, nakabalandra gihapon ang Enrollment now going on ug sa ilang billboard nakataplak ang Enroll Now!

Apan unsa ba gyod ang kalidad sa atong kolehiyo ug unibersidad? Tan-awon ta ra gud ang national passing rate sa mga licensure examinations. Niadtong 1995, 41.61% ang average national passing rate sa nasud sumala pa sa Commission on Higher Education (CHED). Sa ato pa, sobra sa katunga ang dili makapasar sa licensure examination. Nitaas kini ug diyutay sa 2001, 48.30% apan mihagpa ngadto sa 41.71% niadtong 2003. Sa ato pa, dili man matawag nga ubos kaayo ang kalidad sa atong edukasyon apan dili gyod ta makaingon nga maayo na ang 40%

Dili na lang ni nato ilipod-lipod pa. Daghan sa mga kolihiyo ang kulang sa pasilidad ug katakos sa paghatag sa de-kalidad nga edukasyon. Ang uban gani nila, nagpa-gradwet lang pero maihap lang sa ilang graduate ang makapasar sa licensure exam. Ang uban sa mga makaloluoy nga estudyante, mi-graduate apan dili pa pwedeng makakuha sa licensure examination kay diay ang kurso nga ilang nahuman, dili pa recognized sa CHED. Pagkapait!

Kining kurso nga nursing maoy number one. Daghan man gusto mag-nurse mao nga midagsang pag-ayo ang mga nursing schools nga kadudahan kaayo ang katakos nga makahatag ug de kalidad nga edukasyon. Dili man malilong ba nga daghang mga kolihiyo nga mikalit lang pagtunga pagtakdol. Hinoon, katungod man nila ang magtukod ug tulunghaan. Apan kung ang gilantaw ang kalidad sa edukasyon og dili ang ginansiya, tingali dili ingon niini kadaghan ang kolihiyo sa nasud.

Ang ato lang ba, kung nabaligya na ang kabaw, naprenda na ang kalubi-an para sa edukasyon apan ang ulo habolan pa diay kaayo. Lisod tunlon ang hilaw-lata, dili ba?

Managlahi man ang atong panglantaw ug magkasumpaki man ang atong opinyon, ang importante nga hangtod sa kamatayon mapuy-an nato ug padayong i-respeto ang balaanong katungod sa pagpadayag.

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), May 12 - 18, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Yawyaw sa Barberohan

Ang tuig 2008 kuno ang tuig sa mga igsoon nato nga mahuyang - mga miyembro ba sa gitawag nga "third sex". Nadunggan ra baya ni nako sa barberohan sa merkado sa Mandaue samtang nagpaputol ko sa akong ulo este buhok diay. Igo na lang ko sa pagpahiyon samtang naminaw sa mga tabi-an kaayo nga mga barbero.

Una man gud nilang gilantugi-an mao ang kaso ni Jan-Jan (dili tinuod nga pangalan), nga gi-operahan didto sa Vicente Sotto Memorial Medical Center (VSMMC) tungod kay dunay sudlanan sa pahumot nga mapasok sa iyang lubot. Nahimo gyod intawon tong sumsuman sa mga tabi kay unsaon man sab gibidyuhan man ang operasyon. Dili baya gyod to maayo ang gihimo sa mga "medical staff" nga pagbidyu ug pagyaga-yaga kay pagyatak baya to sa tawhanong katungod ni Jan-Jan (dili lagi na tinuod niya nga ngalan).

Bisan unsa na lang ang ilang panahom sa isyu sa sudlanan sa pahumot nga nahuot sa lubot. Dunay miingon nga angay tangtangan sa lisensiya ang mga doktor ug nars para motagam, duna say miingon nga angay ra sab nga mirisi kang Jan-Jan. Ambot kataw-anan tingali kay nagsige man sila'g tisngi. Baya, sa katabi-an sa mga barbero kahadlok baya kung hastang dunggan namo maapil og putol.

Dunay misagbat nga midagsang na kuno karon ang mga mahuyang. Bisan asa kuno dunay parlor. Karon pa siya kabantay? Matod pa nga niadtong miaging Sinulog daghan kanila ang mi-rampa.

Taym pa, mura'g ulahi na kaayo ang maong obserbasyon da. Angay hinumduman nga kung wala baya sila, dili magmalampuson ang Sinulog (ambot lang!). Niadtong Sinulog, daghan kanila nagsul-ob sa sapot sa mga babaye ug gisasayaw-sayaw ang imahe sa Sto. Niño.

Ingon ana man gyod na ba basta pista, labi na kung rayna-rayna, indigay sa kaanyag, street dancing ug uban pa. Pero dili gyod ingon nga midagsang ang mga mahuyang. Naa gyod sila sa katilingban. Pareho ra gud na nga dili baya ta maka-ingon nga midagsang ang mga uwagan nga maga lalaki, o ang mga maldita nga babaye. Bisan pa lalison na, naa na gyod na silang daan.

Kay bulan man karon sa Mayo, uso na sab ang Santacrusan. Mao man gani nga nasagmuyo intawon si Manila Cardinal Gaudencio Rosales sa uban nga nagpa-sagala kay inay mga babaye ang hinoong Reyna Elena, mga mahuyang na man hinoon ang giparampa, este gipa-prosisyon.

Pero ang nakatingkag sa akong dunggan mao ang gipaboto (nga estorya ba) sa usa ka barbero. Matod pa niya kota kuno sa mga mahuyang ang Mandaue. Mikunot akong agtang. Ngano gud tawon, pangutana pa nako sa hilom. Wala na nako madungog pa ang estoryang pangbarbero kay miuli na ko. Moadto pa man gud ko sa ukay-ukayan, mang-hearing ug numero sa "lastre" basin swertehon ba. Bitaw, binutbot ra baya ning akoa basin motuo mo ba nga ang hearing 143. Patdi nya sir!

Ambot unsa ka-tinuod nga ang tanang parlor sa Mandaue nagkahiusa kuno sa pag-suporta sa usa ka kandidato pagka-mayor niadtong niaging eleksiyon. Dili sab nato naingon nga sila nakapadaug kay wa man ta makahibalo kung midaug ba ang maong kandidato. Pero kung sabton nato pag-ayo, kung adunay gitawag "women's block" sa pulitika, aduna na sab diay "third sex block". Mao tingali nakaingon si manoy barbero nga kota "nila" ang Mandaue.

Tinuod baya tingali kay ning pista sa Mandaue, naa man gyod ang gitawag nga "Miss Gay contest". Pero sa gikaingon ko na, dili na maoy basehan. Aw, kung tinuod, wa may problima ana ba. Basta sa akong nahibaw-an bingka ang sikat sa Mandaue. Lami ra ba gyod kuno ang bingka sa Mandaue matod pa ni bai Ramses.

Kini hinoon atoa, hisgut-hisgot ra man ni. Dili man tingali ni dautan ba. Dili sab ni isyu. Labaw na nga wala ta namulitika.

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), May 5 - 11, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Mga Lugas sa Isyu sa Bugas

Nagnihit ba gyod ang bugas o mitaas lang ang presyo? Mikunhod ba ang produksiyon sa humay o mas midaghan ang mikunsumo sa bugas? Gipangtagu-an kaha ang ubang bugas o gihinay-hinay lang sa pagpagawas aron ang presyo motaas?

Daghang pangutana ang naglibot karon sa nagkainit nga isyu bahin sa bugas. Daghan usab ang tubag. Kasagaran moingon nga sila ang sakto. Kasagaran mopasangil. Kasagaran, inay makatabang makapasamot na hinoon sa kaguliyang.

Dinhi sa Pilipinas, makita nato nga maglinya ang mga tawo sa tindahan nga nagbaligya og NFA rice. Gusto lang sila makabarato. Kung dako lang unta sila'g sweldo dili man unta sila maglinya sa tag 18 matag kilo nga NFA rice. Apan wala kini nagpasabot nga wala na gyoy laing bugas nga mapalit.

Wala pa hinoon ta'y nakita nga nagpatay tungod kay nag-ilog sa bugas sama sa nahitabo sa ubang nasod. Apan sa "report" sa Reuters giingon nga "food riots had broken out in several African countries, Indonesia, the Philippines and Haiti". Ang BBC mitaho sab nga, "sharp rises (food prices) have led to protests and unrest in many countries, including Egypt, Ivory Coast, Ethiopia, the Philippines and Indonesia." Nganong naapil gud tawon ang Pilipinas nga layo ra man ta sa nahitabo sa ubang nanganlan nga nasud. Naa man tay bugas, hilabihan lang kamahal.

Sa ato pa, gipasamot sa mga taho sa media ang nasinati nato karon. Kung daghan ang motuo sa maong mga taho, magkaguliyang gyod kay mamalit na man unya sila'g daghan, maniguro ba.

Namimaw ko sa mga paghisgut-hisgut sa radyo bahin sa niini nga isyu, dunay mga magsisibya nga miyawyaw nga si Presidente Gloria Arroyo kuno ang mabasol sa krisis bugas sa tibuok kalibutan. Ambot dili maklaro kung giunsa ni Arroyo. Ang ilang pasangil mao nga sa dihang gi-anunsiyo sa presindente nga mopalit ta'g bugas, makaparatol kuno kini sa kalibutan - ang resulta, nagmahal ang bugas. Naunsa baya.

Sa akong mahimumduman ang UN baya to sige pahimangno nga adunay nagsingabot nga pangkalibutanong krisis sa pagkaon. Ang pahimangno naggumikan sa na-obserbahang pagkunhod sa produksiyon sa pagkaon sama sa bugas ug trigo sa kalibutan. Tungod sa maong pahimangno, misaka pag-ayo ang "demand" og intonsis, misaka sab ang presyo. Apan, kung tuki-on gyod pag-ayo, hilabihan gyod ang pagkunhod sa produksiyon tungod sa pag-usab usab sa panahon.

Usa sa mga sugyot nga akong nadungog aron dili kaayo ta maglisod mao ang pagkaon og lagutmon sama sa kamoteng-bagon, kamoteng-kahoy, saging ug uban. Wa man nay problema kay mokaon man gyod ta ana. Apan mao lagi, unsaon man nga mangita man gyod ang atong hunahuna og kan-on. Mas bug-at man gyod kuno'g busog ang kan-on kay sa lagutmon.

Naa sab misugyot nga imbis usa ka bandihado nga "luto" ang kaonon, kunhuran na lang kini sa usa ka plato. Pero ang seryoso nga sugyod mao ang pagdaginot - kana bang dili unta magbilin ug mumho sa plato ug dili ilabay ang bahaw. Kining bahaw baya lami man hinoong tinughong. Naay nagsugyot nga maglugaw na lang kuno kay aron dakong daginot. Apan lahi ang sugyot sa akong amigo. Mokaon na lang kuno ta'g panalagsa, tutal kung maglabad ang atong ulo duna na may baratong tambal nga baligya, pirmahan na baya sa presidente ang balaod nga "Cheaper Medicine". Mao na nga kung maglabad atong ulo paghunahuna sa krisis, dili lang ta mabalaka kay dunay baratong tambal alang niana higala. Kataw-anan.

Naay programa ang probinsiya sa Sugbo sa pagdaginot sa bugas - ang gitawag nga "sinanduloy" o "sinaksak". Gisugyot sa kapitolyo (Cebu) nga sagulan ug kamote ang bugas nga lung-agon aron modaghan. Sa ato pa, 50% ang bugas, 50% ang kamote. Makadaginot kuno ta'g bugas sa maong pamaagi.

Ning bag-o pa lang nakapasamot sa kabalaka sa mga mamalitay ang gitahong paghulma sa gitawag nga "Mekong River rice cartel". Kung mao na, ang bugas mahisama na sa lana nga gi-kontrol sa OPEC. Kuyaw na ni da. Kaniadto ang "spices" maoy gikagubtan. Unya gikagubtan ang lana, karon hasta ang bugas?

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), May 26 - June 1, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Ang Suga sa Mandaue ug Lapu-Lapu

Matag adlaw makita nako ang gipasigabo kaniadto nga "suga" (lampposts) sa Mandaue nga gipabarog isip dayandayan atol sa gipahigayong ASEAN Summit niadtong Enero 2007. Kung tadlason nako ang dalan tabok sa tulay paingon sa Mactan, mosugat sab ang mga suga sa Lapu-Lapu.

Makahinumdom lang ko sa kanta nga "Asin ug Kahayag" nga pirmi intawon namong kantahon atol sa katilingbanong pag-ampo sa among kapilya. Matod pa sa kanta: walay magdagkot og suga aron lamang tago-an sa gantangan, ibutang gayod sa tungtunganan aron modan-ag sa tanan.

Mao bitaw nga wala gitago sa mga kadagku-an sa Mandaue ug sa Lapu-Lapu ang mga suga. Ila gyong gilinya ang mokapin sa 1,800 ka mga suga sa dalan aron ipakita sa mga bisitang presidente ug ministro gikan sa Southeast Asia. Pagkadalaygon sa maong buhat. Ti-aw mo na nga nagpabarog sila'g suga arong mahayagan ang mga tawo. Dili lang basta-basta nga mga suga, imported pa. Paytera gud, matud pa sa mga batan-on. Pagka-anindot, matod pa sa mga edaran.

Apan human ipasigarbo, gikaulaw kini sa katawhan. Human gipadan-ag sa mga suga ang ilang kahayag, may nasiplatan ang mga katawhan. Ug nakita ang kamatuoran nga ang presyo sa mga suga gipasulbong. Karon, ang ubang mga suga, wala na misiga. Naulaw intawon. O wala lang ba kaha gipasiga kay misiga na ang mga mata sa katawhan tungod sa grabe nga pagpangawkaw sa kuwarta nga gibuhis sa katilingban.

Kinsa bay suga nga dili maulaw nga ang presyo unta sa matag lamppost moabot lang sa P6,737.39 apan kung ang program of work sa Mandaue ug Lapu-Lapu ang tuho-an, matag suga mobalor ngadto sa P50,172. Sa ato pa gipilo og halos ka-napulo ang pagtaas sa presyo sa suga. Kini basi sa "report" sa Public Assistance and Corruption Prevention Office of the Ombudsman-Visayas o PACPO nga gipagawas niadtong Lunes, Abril 21, 2008.

Mao na nga wala na gyod nagpanuko ang Office of the Ombudsman ug mimando nga gyod nga pasakaan og kasong pagpangurakot ang 21 ka mga tawo nga nalambigit sa pagpalit sa mahalong suga. Kini naglakip sa kasamtanang mayor sa Lapu-Lapu nga si Arturo Radaza ug ang kanhi mayor sa Mandaue nga si Thadeo Ouano.

Hinoon wala pa man gyod kini napamatud-i sa korte apan sa gipagawas sa Office of the Ombudsman-Visayas, hinay-hinay na nga nga maklaro ang kamatuoran ug ang misteryo luyo sa mga sikat na kaayo nga suga sa Mandaue ug Lapu-Lapu.

Balikan nato ang kanta nga "Asin ug Kahayag".

Ang asin kawad-an sa iyang kaparat
wala na kini kapuslanan
ug angay lamang isalibay
ug tunob-tunoban sa mga tawo

Maingon ba nato nga ang mga suga sa Mandaue ug Lapu-Lapu sama na lang sa asin nga walay nay kaparat mao nga wala nay pulos?

Para nako dili baya kay ang mga mga suga sa Mandaue ug Lapu-Lapu mao ang kahayag sa katawhan. Tungod sa maong mga suga nakita ang kahiwi-an. Tungod sa maong mga suga nakita ang kalainan sa dulom nga pagpanikas ug pangurakot; ug ang kahayag sa kamatuoran.

Mao bitaw nga sa kantang "Asin ug Kahayag" adunay linya nga nag-ingon:

Busa ipadan-ag gayod ang inyong kahayag
atubangan sa mga tawo
aron makita ang inyong maayong buhat

Mao nga tambag nako sa mga suga sa Mandaue ug Lapu-Lapu, ayaw mo kaulaw kay dili bitaw kamo ang nangurakot. Padayon lang gud ug barog sa inyong nahimutangan, basin diay nga sa inyong pagbarog mas daghan ang "mahayagan" ug daghan ang makakita sa "kamatuoran".

Iwagan kaha nato ang Cebu International Convention Center (CICC). Dili kaha ta makakita ug "dulom" nga anino? Way siguro.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader

Maayo na lang ni

Bugoy gyod tong akong amigo. Matag Marso magpadungog-dungog dayon nga mohawa na sa "langub" nga iyang gitrabaho-an. Kay lagi sinaligan man kunuhay siya, patas-as dayon sa amo ang iyang suweldo.

Kahayahay ra unta'g tanan maingon ana. Naay uban ay, gamay rang bikil sipaon dayon sa trabaho. Kung mo-resign? Pugngan pay utot.

Kinsa ba gud nato ang dili gusto nga modako ang suweldo? Ang uban gani diha, gawas sa gidawat nga suweldo, mangita pa man gyod ug laing kapamorsintohan, maayo na lang ba. Part-time ba. Unsa na lang gyod kaha kadtong nagdawat ug gagmay kaayo nga suweldo?

Gibanhaw na sab ang paghisgot-hisgot sa pagpataas sa inadlaw'ng suholan sa mga ordinaryong mamumuo.Misulbong na man gud pag-ayo ang presyo sa mga nag-unang palaliton ilabi na gyod ang bugas. Mao na ang nag-unang hinungdan nga nagyangongo na sab ang mga pobre intawong mamumuo. Dinhi sa Sugbo, gipangayo sa grupong Progressive Independent Alliance of Labor Organizations (PIALO) ngadto Regional Tripartite Wages and Productivity Board (RTWPB) ang 136 pesos nga umento sa inadlaw'ng suhulan.

Bag-o ra baya nakadawat og umento ang mga ordinaryong mamumuo dinhi sa sa Sugbo. Gani niadtong Nobyembre sa nakalabay'ng tuig nakadawat man og 9 pesos nga umento. Susmayosep! Nuwebe ra? Uy, maayo na lang na kay sa wala. Gikan sa inadlaw'ng suhulan nga 241 pesos nahimo na karong 250 pesos. Asa pa ka ana?

Daghan ra ba diri sa Sugbo mga langyaw. Kanang mawadat nga 250 nga sweldo matag adlaw, kuhaan pa na sa abang sa balay, plete, palita'g tubig ug bugas, paksi-an pa'g para pang unlimited teks, ganinan pa'g para ipadala sa pamilya. Kung minyo na, kuhaan pa kana ug gatas para sa anak, ambot makapalit pa ba kaha'g dulaan. Kung ulitawo, kuhaan pa'g para inom, pang-chicks, ug laag pa sa hilit nga bahin sa Sanciangco ug Junquera. Unsa pa may nahabilin, abir?

Hinoon bisan unsa kagamay sa sweldo, mapaigo ra man ba. Naa ra gyod na kung unsaon pagdala sa kinitaan. Ang pataka la'g waldas, wa gyod kapasingadtu-an. Dinhi ra ba sa siyudad dili gyod pwede makapamaylo'g bugas. Maayo man sa baryo kay makahulam ra gyod ta'g bisa'g usa pa ka gantang.

Apan maayo na man unta kung tanang kompaniya motuman sa gilatid nga sweldo ba. Subo gyod kaayong pamalandungon nga daghan intawon ang nagdawat og ubos pa kay sa minimum. Tuay among silingan, nanindera sa Colon, 70 pesos ra daw iyang adlaw, pinakaon hinoon pero mao lagi, hilaw-lata nga kan-on ug goodbye-head nga buwad. Kapait. Lupig pa ma'y nag-usap ta'g saging nga gibunsalo.

Kasagaran baya karon contractual. Tag-lima ra ka buwan, mahuman na ang kontrata. Ang nakapait kung contractual na, wa pa sa husto ang suhulan.

Kining ako, hisgot-hisgot ra man ni ba. Wala sab ko nag-una una pero sa gipangayong 136 pesos nga umento maayo na la'g naay 36 nga mahata'g. Naglisod baya kuno ang panudlanan sa nga negosyante karon. Kung magsira ang mga negosyante tungod sa kataas sa panuweldo sa mga mamumuo, daghan ang mawad-an sa trabaho? Pag-chure mo uy! Matod pa sa mga batan-on.

Kagahapon, naglakaw mi tungod sa City Hall sa Mandaue sa dihang nakakita ko'g sinko sintimos, kanang naay buslot ba. Mihunong ko'g akong gipunit. "Punit pod uroy ana", matod pa sa akong kauban.

Igo ra ko'ng nitingsi dayo'g ingon, "Maayo na lang ni Langga".

Kinsa gud uroy motahag nato'g singko sintimos?

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader

Tumban Makapi-ang

Matud pa, ang damgo baliktad. Kung nagdamgo ka nga naambongan na ka, bali na - milaksot hinoon ka. Kung magdamgo ka nga nakaihi sa banig, bali na - wala ka nakaihi. Kung magdamgo hinoon ka'g baha, siguradong maka-ihi ka.

Apan naay nindot nga damgo. Kana kunong magdamgo ka nga nalibang, maayo daw na nga tilimad-on kay ang ta[*] nagsimbolo kuno na sa bulawa'g salapi. Sa damgo, kung mas daghan ang migawas, ang kwarta pod kuno nimo mangawas. Kung nagdamgo ka nga nakatunob og "inundok", swerte daw na sa suwertres. Ambot lang ha, pero katohuan-dili baya ning akong gisulti. Ayaw lang mo'g tuo kay wa man sab ta nagdali.

Nakahinumdum lang ko sa usa ka tigmo kaniadto. Bukid sa Malindang, tumban makapi-ang. Ang tubag: ta[*] o hugaw sa tawo.

Nagduda baya gyod ko nga nahimo ang maong tigmo kay kani-adto man gud kasagaran walay kasilyas ang mga tawo. Mao nga kung dili na mapugngan, modagan lang sa kasaginan, pwede sab sa kasagbutan. Apan, matod pa nila, mas hayahay sa kamaisan.

Mao tingali nga daghan ang naglagot sa usa ka advertisement nga nagkanayon, sa bukid walay papel, uy! Unsaon, sumpayan man sab og, ikiskis ang hagunoy, noy!

Mao na nga kung matumban ang "tinapok", mokingking intawon ang tiil. Lalim ba gud nang makatunob ka. Mao na nga ang maong "inundok" nga matumban, makapi-ang.

Kaniadto pa hinoon to. Karon, daghan na baya ang nagtukod ug kasilyas. Naa pa man gani toy gipanghatag nga toilet bowl sa among baryo. Sa ato pa nakakita ang kagamhanan sa maong suliran.

Ang saktong paghipos sa atong hugaw importante baya sab kay aron malayo sab ta sa mga sakit pa. Gani ang dili paghugas sa mga kamot, magdala man ug sakit. Unsa na kaha kung magpasad na ang "inundok". Tugdunan baya na'g mangtas nga lagong nga gusto gyod motungtong sab sa atong ilong.

Bisan pa sa mga kausaban sa atong katilingban, matod pa sa Department of Health (DOH), dili mokubos sa upat ka milyon ka panimalay ang walay kasilyas. Sa Environmental Health Report sa DOH niadtong 2006, sa 16 milyones ka mga panimalay sa tibuok nasud, upat ka milyon niini ang walay kasilyas. Ang upat ka milyon nga panimalay, nagkatag sa mga kabaryuhan, sa kabaybayunan, sa mga dagkong dakbayan ilabi na sa Manila ug Sugbo.

Mao tingali na nga bisan sa kamaayo nga mobansay og mga doktor, nars ug uban pa, sa atong mga kolehiyo ug unibersidad, padayon gihapon nga pi-ang ang ang kinatibuk-ang estado sa panglawas sa mga Filipino. Hinoon daghan man sa atong maayong doktor ug uban pang health professionals nanglangyaw man. Mao nga nga maingon nato gamay pa gihapon ang na-serbisyuhan sa atong mga banggiitang health professionals.

Gani daghan pang mga nagsakit nga mga Filipino ang mamatay na lang nga wala gani mahiling sa doktor. Mao nga aron dili kaayo ta masakitan og aron madat-ugan ang walay pagpakabana sa mga nangatungdanan, ingnon na lang nato nga sila gipaktol o gidautan. Sa ingon niiana, lana sa Biyernes Santo ra ang idapat. Igo na kana aron mabati sa masakiton nga siya gi-atiman.

Dili man sab tingali maayo nga ingnon nato nga ang upat ka milyon ka panimalay nga walay kasilyas mga hugawan. Kay sa tinuod lang, walay tawong gusto sa hugaw nga katilingban. Ambot kung angay bang isulti nga wala nanumbaling ang kaganhanan sa maong dugay na nga suliran. Angayan kaha nga ingnon nato nga tungod kini sa kawad-on ug kakabos mao nga dili na makakalot ang uban aron didto ilubong ang hugaw nga angay hiposon?

Walay bisan usa nga mabasol. Kitang tanan adunay tulubagon niini. Ang managsilingan, adunay tulubagon niini. Ang kagamhanan, adunay tulubagon.

Sa katilingban diin ang bug-at nga hinisgutanan mao ang paglinabayay'g politikanhong hugaw, dili ikatingala nga adunay hugawn'g inundok nga gipanglabay sa karsada; mga pinutos nga nanglutaw sa itom nga estero; ug hugawn'g tinapok nga gipiyestahan sa mga iro ug sa mga nagpaka-iro.

Magdamgo na lang ta uy!

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), April 7 - 13, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader

Napasmo

Uso na sab ang rally sa Pilipinas. Usahay ra ba kining mga raliyista mangabasa kay bisan ulan dili baya gyod na sila moundang; usahay sab kay paulanan sila sa bombero. Mao na mahalin gyod ang tambal sa sip-on ug trangkaso.

Naay poy daghang raliyista makalimot na la'g kaon - mangapasmo na hinoon.

Kini ra bang pasmo kuyaw kaayo. Duna to'y silingan namo kaniadto magsige la'g dagan unya pataka la'g yawyaw. Matod pa nila nabuyagan kuno sa dakong tabay. Naa sab miingon nga nasudlan kuno sa dili ingon nato. Gi-binukid na baya, naihaw intawon ang baboy'ng ogis pero wa man naulii.

Hala naunsa man nga napasmo ra man diay kuno to. Bisan pasmo ang "diagnoses" sa doktor-doktor sa baryo, kinahanglan gyod kuno una nga ma-confine sa "mental hospital" este "mental tree". Mao to nga gigaid siya sa pinutol nga dakong punoan sa Doldol.

Nakasulay na ba mo nga mapasmo? Kanang mapasaran ug kaon ba. Lain lain man ang bati-on ana. Naay uban labdan ug ulo, naay mura kuno sila'g maglutaw sa hangin, naay mura kuno'g mabuyong kay mua'g motuyok kuno ang palibot. Mao tingali nga kung magrabehan ang pasmo yabag gyod ang labas.

Sayon ra kuno ang tambal sa pasmo. Katong akong iyaan (namatay na ra ba intawon) maayo kaayo mohimo ug himasmo. Ambot giunsa basta pabukalan man to niya ang dukot, ice, ug uban pa. Dili kaayo ko kasabot nganong naay ice nga i-apil ug pabukal. Basta, dili man ta kabuot.

Pwede sab kuno ang itlog nga bisaya (itlog sa manok-bisaya). Paligid-ligiron kuno sa abuhan unya ipasuyop sa pasyente este sa napasmo.

Bisan asa may nagkadaiyang bersyon panghimasmo. Unsa man kini, ang akong nabantayan, aduna man sab epekto. Kung si Noy David pay pasultihon, "mosalir gyod pre".

Sa ka-moderno sa panahon, kinaraan lang gihapon ang pamaagi sa pagtambal sa mga baryong mura'g gitalikdan sa mga naa sa katungdanan. Maayo na lang gani naay kamunggay nga ikapuga sa mga samad sa pagpasagad; kung wala, ambot lang kung may antibiotic ba nga sarang madapat aron ang samad dili madala sa lubnganan.

Mura ang katilingban man tingali ang napasmo. Napasmo kaha sa kamatuoran nga angay masayran? Dili lang sab ta magpalabi kay basin mabutdan na hinoon ta sa mga kahiwi-an.

Taym pa, nakapaniudto na ba ko?

Pasmo kang bata ka!

Ambot lang!


Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader


*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), March 10 - 16, 2008 issue.

Liar, Evil

Napagya na man kaayo ning tsismis ni Jun Lozada nga matod pa, miingon si Romulo Neri nga 'evil' ang presidente. Sa ato pa, 'panuway' o 'yawa'ang nangulo sa atong nasud?
Wala man hinoon nagpasabot nga ingon niaana. Sulti man lang kadto.

Kung tinuod man nga nasulti kadto ni Neri o wala, dili gyod unta maayo paminawon nga isulti kadto ni Lozada. Para nako dili god maayo kay mura'g lawgaw na kaayo ba. Usa pa, presidente baya sab na sa nasud ang giingon niana.

Lalim ba gud kung sultihan ka sa usa ka silingan nga nag-ingon ang usa usab ka silingan nga 'yawa' ug 'panuway' imong inahan? Sakit baya gyod na. Bisan unsa tingali ka dautan sa maong inahan, dili gyod maayo nga nganlan siya sa maong dautang pulong. Bisan si kinsa walay katungod sa pagsulti niana.

Kinsa bay walay sala? Apan bisan baya kung unsa kadako sa sala sa tawo, dili baya gyo angay balikason ug nganlan ug ngail-ad nga mga pulong. Kay nadunggan man lang kadto ni Lozada, wala na lang sab unta niya gi-tsismis.

Sa panagtapok-tapok tingali o sa tubaan, mahimo kanang isulti apan sa atubangan sa publiko, dili gyod maayo kay tibuok nasod baya gyod ang naminaw - apil ang mga bata. Dili gyod maayong panag-ingnan ilabi na sa mga hingkod pa ug angay pang giyahan.

Hinaut unta nga ang mga simbahan ug mga tulunghaan maghimo ug lakang aron magiyahan ang katawhan ilabi na gyod ang mga kabatan-onan aron dili mamahimong insakto ang pagngalan ug dautan sa usa ka tawo ilabi na sa mga talahurong lider sa matag institusyon sa katilingban.

Hinauot unta nga ang nagpadayong imbestigasyon sa Senado, magbunga ug maayo sa atong nasud ug katilingban. Mag-ampo kita nga anam anam nga maalim ang politikanhong samad sa nasud aron magpadayon ang ekonomikanhong pag-uswag.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader


*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), February 25 - March 2, 2008 issue.

What's your flavor?

Strawberry!

Kaniadto ang condom magsinaw ra man ug manimaho lang goma. Ang uban bahong batong. Pero kuwidaw, kay karon naa nay lain-lain nga "flavor" ang condom nga baligya sa merkado.

Kung mogamit ko anang butanga, strawberry ang akong pilion nga flavor. Apan kay dili man, wa na koy labot unsa nga flavor ilang gibaligya. Aw, bisan unsa gud - depende man na sa sabot. Naa bitaw na sa TV Ad diin gipakita nga ang lalaki ug babaye mipili sa flavor sa comdom nga ilang paliton. Saludo gyod ko sa copywriters, sa director ug sa tanan nga responsable sa paghimo sa maong TV Ad.

Maayo na lang wala ko nahimong copywriter kay kung ako tingali ang nagsulat, basin maghikog ang mga miyembro sa giingong "Pro-Life" groups sa kasuko. Gani karon nga dili ra kaayo bug-at ang mensahe sa mga condom ads, buot man sa mga "Pro-Life" groups ug labi na gyod sa simbahang Katoliko nga tangtangon ang maong mga "ads" ug dili na ipagawas. Ang katarongan mao nga tungod kuno sa mga "condom ads" mosamot nga ma-enganyo ang mga batan-on labi na gyod ang tinedyer nga makighilawas bisan dili pa unta angay.

Kaniadto nga wala pay condom, uso na man gyod ang pakighilawas ba. Dili na lang na lalison "pader" kay mao man na ang tinuod. (Binutbot ra ning akoa ha. Hehehe)

Kining pagbaligya ug condom dako man sab ni nga negosyo ba. Kung usa lang unta ang naghimo ug nagbaligya og condom sa Pilipinas, dili na unta kaayo gikinahanglan ang "advertisement". Apan lagi sa ngalan sa negosyo ug sa "competition" mao nga makita nato ang nagkadaiyang "advertisement" sa condom. Naa man gud tay giingon nga "when the business is good, it pays to advertise; when the business is bad, we must advertise; but remember, advertisement is not a panacea of ailing business."

Apan matod pa sa lider sa tropang mangtas nga tua karon sa kaulohan, "when your partner seems safe, it pays to protect; when your partner is questionable, you must protect; but remember, protection is not always better than cure!".

Ambot lang kay inengles man na, basta mao na ang prinsipyo sa tropang mangtas.

Lisod baya gyod ni himoon ang advertisement sa condom. Kung ang produkto shampoo batok sa kaspa, pwede man nato ipakita nga usa ka babayeng gwapa nga hilabihan ka-kaspahon, pwede man nato ipakita sa advertisement nga naligo siya, unya migamit sa shampoo. Pagkahuman, ipakita nga nahanaw ang iyang kaspa. Sayon sa?

Kung ang atong produkto, condom, hala unsaon man? Dili pod maayo nga ipakita ang tinuod. Pwede tingali nga mogamit ug mga butang nga duol sa tinuod - sama sa saging. Pwede ta mogamit ug saging, unya ipasul-ob ang condom para mapakita unsaon paggamit niini. Pwede kaayo! Pero nasulayon na baya ni sa Estados Unidos ug mi-angal ang naa sa banana industry. Bitaw sab, prutas baya na nga sustansiyado ug lami-an kaayo unya himoon lang 'dummy' sa goma. Dili tinood maayo.

Unsa kaha no kung talong atong gamiton? Aw, sigurado nga moangal ang mga negosyante'g talong. Kung ampalaya na lang kaha? Hala, kapait!

Anga mga tig-gama ug tig-baligya og comdom aduna sab baya na silay katungod nga mo-promote sa ilang baligya. Kini bitaw'ng baligya nga bingka sa Mandaue, isinggit man gyod sa tindera, "palit na Dong, lami kaayo". Mao na nga halin kaayo ang bingka. Mao ra sab na sa condom.

Mao na 'pader' nga dili na lang nato sila pugngan. Motabang na lang ta ug pasabot pinaagi sa simbahan ug sa tulunghaang (Katoliko) unsa ang linugdanangan niianang paggamit sa condom.

Kung ang pangutana, sala ba o dili ang paggamit sa condom? Wala na koy ikatubag niina. Apan alang sa tropang mangtas, mas sala ang 'manggamit"!

Saksi ko nga si Bai Danny dunay dalang condom, 24 Oras! Matod pa sa amigo nako nga hapit na magpatakod sa tropang mangtas, "hindi namin kayo tatantanan!" Kining akoa, estorya ra man ni - walay sagol nga bakak (botbot ra), way gidapigan (kuno), way gi-protektahan (sigurado?), serbisyong tinuoray lamang! Kinsa ra man gud ang magtinabangay kundili kitang magkapamilya.

Ambot lang!

PS: Sunod na lang nato tukion ang sekreto sa tropang mangtas. Aw, available diay "upon request! AMBOT LANG!

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader


*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), January 28 - February 3, 2008 issue.

Radyo Baktas: Nagpabiling Number 1 sa Kapupud-an

Nagtubo ko nga kanunay magpaminaw sa radyo ug nadala nako kini hangtod karon nga mas popular na kaayo ang telebisyon. Kanunay gyod ko'ng maminaw sa number 1 nga estasyon sa radyo. Matag buntag, moingon dayon tong "announcer" ("broadcaster" ang haum nga tawag kanila), "nagpaminaw kamo sa DXPR, ang nag-unang estasyon sa dakbayan" Bisan walay survey-survey, klaro man nga halos tanan naminaw sa DXPR.

Karon nga nagkadaghan na ang radyo, nagkadaghan na sab ang number 1. Wa pa ko kadungog usa ka estasyon sa radyo nga miingon nga sila ang number 2. Mao man sab sa telebisyon. Sumala pa sa ABS-CBN, sila ang number 1, kung sa GMA sab ta motan-aw, number 1 sab kuno sila. Ngilgiga gud!

Aw, didto hinoon sa amoa, ABS-CBN gyod ang number 1 kay wa may lain - bisan pa'g patas-an pag-ayo ang antennae hanap man ang GMA unya black and white ang RPN. Mao na nga dili ka mahibulong nga naay wala intawon nakahibalo nga naa diay salida nga "Mga Mata ni Angelita" ug nga karon naa na ang "La Vendetta", kay mas pamilyar man ang "Super Inggo" ug ang "Maging Sino Ka Man". Ambot lang!

Unsa man gyod si batang buotan, kapamilya ba o kapuso? Ako na lang gyod ning tubagon:

Mao ra ni ang akong masulti. Dili ko matawag nga kapuso, dili sab ko matawag nga kapamilya. Basta ako, panig sa katotohanan, panig sa bayan; walang kinikilingan, serbisyong totoo lamang! Kailangan pa bang i-memorize yan? Ay, pwede! Ambot lang oi, kay bisan unsaon katong didto pa ko sa Mindanao hangtod nga diri na ko sa Sugbo, basta disco, Wild FM man gyod ko!

Kagabii, nahimuot ko sa gibalita sa ABS-CBN bahin sa ilang alegasyon nga gimani-ubra kuno ang resulta sa gihimong survey sa Bacolod ug ang kaatbang nga GMA maoy gitumbok nga nagpaluyo niini. Oi, bug-at na nga pasangil (pasingit?) da! Natapos na man ang "TV Patrol World" mao nga akong gibalhin sa "24 Oras". Gibalita sab sa GMA ang bahin sa maong alegasyon, tubag ba sa balita sa pikas.

Hala naunsa na man ni oi! Na hala, kamong naa sa media - ABS-CBN ug GMA, sulbara na ninyo. Ayaw na mi'g apila ana. Pagsabot lang gud mo. Kay sa tinood lang walay baya'y usa ninyo nga number 1, kay ang tinuod nga number sa kapupud-an gikan kaniadto hangtod karon mao pa gihapon ang "Radyo Baktas"!

Basin mahibulong mo ha, ang radyo baktas, dili baya na kauban sa Radyo Agong, sa Bombo Radyo, sa Super Radio, Radio Fuerza ug Radyo Kampana. Labaw na nga way nay labot sa Kapamilya, Kapuso, Ka-Q, ug Kabarkada.

Ang radyo baktas mao ang mga inday ug dodong nga way hunong sa pagkalap sa tsismis, nabantayan, ug nadunggan sa bisan asang lugar, sa bisan unsang orasa. Ang mga radyo baktas dili gyod mahutdan ug balita - kanunay "lab-as" ug "nagbaga" nga opinyon. Naa gyod silay ikasulti bahin sa pagmahal sa palaliton, hangtod ang pagtab-ang sa relasyon sa mga nagkahigugmaay'ng artista. Ug siyempre pa, dili mawala ang public service! Dili ba ang radyo baktas man ang kugi kaayong mohatod ug tsismis kung naay way bana nga nabuntis?

Apan ang labaw gyod sa tanan kay mapainubsanon ang radyo baktas, dili gyod moingon nga sila ang number one!

Istorbot ra ning ako ha. Istoryang botbot!

Ambot lang!

Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader


*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), January 7 - 13, 2008 issue.

Mag-inengles na ba si batang buotan?

Bintaha gyod ning makamao ta'ng mag-inengles. Mao bitaw nga sa gamay pa ta sugdan na man gyod ta'g tudlo ug inengles kay daghan baya gyod ang modayeg kung makamao ta'ng mag-inengles.

Sa gamay pa kuno ko, maayo kayo ko mo-spell og "flower", F-L-O-W-E-R. Karon dili lang nako ispilingon, bukiki-on pa gyod nako ang "different parts of 'the' flower".

Bisan sa panarbaho bintaha man gyod ning haniti nga mogamit sa pinulongang inengles labi na nga mi-uso ang panarbaho sa call center.

Pero naay problema, kay matod pa sa gihimong pagtuon sa European Chamber of Commerce of the Philippines,

75 percent of the more than 400,000 Filipino students that graduate from college each year have substandard English skills.

Kung mao kana, mas daghan ang matawag nga degree holder pero watsinanggo ang ineninglisan? Hala ka Do, apil man kaha ko anang 75%?

Nakahinumdom lang ko sa usa ka gwapang babaye nga nangaplay isip English teacher. Maayo ra baya sab ang ang sugod sa inyang teaching demo, pero sa dihang nagkadugay, milubad man. Nag code-switch siya hangtod nga gi-Binisaya gyod hinoon niya ang ubang bahin sa "demo".

Hinoon lisod baya pod gyod ning English kay dili god ni nato kaugalingong pinulongan. Maglisod man sab gani ta sa atong kaugalingong pinulongan. Pero ang nakanindot lang kay bisan unsa kalisod makat-onan ra man gyod na.

Nia pa gyod, sa gihimong survey sa Business Processing Association of the Philippines, 5% ngadto sa 10% lamang sa mga applikante sa mga call center companies ang madawat tungod kay kulang ang katakos sa uban sa paggamit sa English.

Sa gipagawas nga 2007 Investment Climate Statement sa U.S. State Department miingon,

English-language proficiency, while still better than in other Southeast Asian nations, is declining in the Philippines.

Matod pa ni Peter Wallace, usa ka business consultant:

The Philippines could be a major player in information technology, in the call center industry, and even in health care services and tourism. But only if it speaks English.

Kadako diay sa problema sa?

Apan ania ang solusyon. Gipasaka ni Rep. Eduardo R. Gullas ang House Bill 305 (Proposed Act to Strengthen and Enhance the Use of English as the Medium of Instruction in Philippine Schools). Kini isip pagbanhaw sa HB 4701 nga nakapasar na unta sa ikatulong pagbasa sa Lower House, apan nakatulog sa Senado.

Ubos sa House Bill 305, himoon nga "medium of instruction" ang English sa tanan nga "academic subjects" gikan sa Grade 3 ngadto sa Grade 6, ug sa tanan nga "level" sa high school.

Pinaagi kuno niini, mapalambo ang paggamit sa English.

Kaniadtong nagserbisyo pa ko sa usa ka kolihiyo, gipasiugdahan namo ang programa nga mimando sa tanan nga anaa sa campus sa paggamit sa pinulongang inengles. Daghan baya sab ang mituman pero mao lagi sab, naa gyoy mulobad. Sa dihang gibalandra nako ang "English Speaking Zone" tungod sa opisina, maihap na lang intawon ang mosulod. Kay mahadlok sa akong dagway. Hahay!

Magbinisaya lang ko ha. Pramis, magkat-on sab ko ug English kay aron dili sab ko maulahi sa bul-ug sa kalambuan.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), March 3 - 9, 2008 issue.

Ang Gubat sa Bag-ong Panahon

Gitay-an na ang espada. Gidayandayan na lamang kini sa suok. Mipahuway na ang mga kabayo.

Lahi na ang armas sa bag-ong panahon. Mihuyang na ang gahum sa bala. Aduna nay mas piligroso nga bomba! Kung kaniadto mobanaw ang dugo, karon nagpasad ang taming sa mas ngilngig ug mas kulbahinam nga gubat sa bag-ong panahon.

Sa gubat sa atong panahon, ang armas mao ang IMPORMASYON ug ang taming mao ang KAALAM. Ang mas labing gamhanan mao katong naghupot sa IMPORMASYON ug may lig-ong pundasyon sa kaalam.

Panid-i ang dagan sa atong pulitika. Dili ba makabungol ang matag propaganda sa matag usa?

Kung kaniadto, ipaagi sa dwelo ug panagsangka ang pag-ilog sa gahum sa hari, karon ipaagi na gitawag nga PR war (Public Relations war). Mahimong malat-an ang usa ka personalidad pinaagi sa mass media. Apan kung tinuod kini, nganong wala man napakanaog si Presidente Arroyo taliwala sa "paglata" kaniya? Unsa ba ang iyang gihuptan nga gahum?

Ibalik nako ang pangutana, nganong nakadaug man si Antonio Trillanes pagka-senador bisan pa man nga anaa siya sa bilangguan?

Paniid sa mga tawo nga nagpalibot kanila - kay aduna silay dula nga dili nato makita.

Sa kaso ni Presidente Arroyo, anaa pa kaniya ang supporta sa mga opisyales. Dili ba nga kung anaa ka sa gahum, mahatag nimo ang pabor? Ug kung ikaw nakadawat sa pabor, dili ba suportahan mo ang naghatag sa maong pabor? Kung ikaw pulitiko, dili ka gusto nga walay proyekto. Aron dunay proyekto, supporta sa namunuan.

Ang gubat karon sa pulitika ipaagi na sa "veto", pagbabag o pag-endosar sa mga proyekto. Ug labaw sa tanan, and pagminupular sa impormasyon.

Nganong mikanaog si kanhi Presidente Estrada sa iyang pwesto? Kay lata na ang iyang reputasyon. Nganong dili mahulog si Gloria sa yang pwesto? Kay gilat-an ang mopuli unta. Sa laktod nga pagkasulti, lata ug nanimaho pa ang anaa sa palibot. Ug kung unsaon nga ang lata mahimong presko sa panan-aw sa katawhan, nagdepende kini sa resulta sa gubat sa bag-ong panahon.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), March 31 - April 6, 2008 issue.

Ang Press ug ang Krisis

Naay rason ang akong amiga nga masungot. Bisan asa, gihisgutan ang nahitabo sa Manila Peninsula Hotel; sa radyo, sa telebisyon, sa pamantalaan, sa mga company forums ug uban pang forums, ug labaw sa tanan sa mga blogs.

Ambot kung nasungot ba siya [akong amiga] kay wala kaayo mahisguti ang iyang gi-idolo nga si Angel Locsin o nasungot siya tungod kay bidli na paminawon ang opinyon bahin sa kagubot nga gipasiugdahan ni Trillanes.

Daghan gyod ang nakabantay nga ang gihisgutan pag-ayo mao ang press ug halos nakalimtan na ang kina-uyukan sa krisis. Mura ba'g gipakasala gyod ang mga pulis nga nagsulbad sa krisis. Unsaon man sab kay giposasan man ang ubang naa sa press, unya gidala paingon sa kampo. Ang uban sab nga naposasan, OA ra kaayo, giisa gyod nila ang ilang kamot aron gyod makita nga naposasan sila.

Sa nahitabo, adunay kakulangon ang pulis. Ug dili sab ikalimod nga dako ang kakulangon sa mga taga-media.

Responsibilidad sa press nga ipaabot sa katawhan ang tinood nga pangitabo. Katungod nila nga nakuha ang impormasyon. Apan asa ba kutob ang utlanan sa katungod ug seguridad? Angay natong hinumduman nga ang kagubot nga gipasiugdahan ni Trillanes may kalabutan na sa nasudnong siguridad. Dili lang kadto basta nga shooting - dili kadto reality show sa telebisyon!

Matod pa ni S.P. Lopez:

Freedom without responsibility will lead to anarchy but responsibility without freedom will lead to tyranny.

Ang kaakuhan sa press ug ang kagawasan sa pagpadayag kanunay mag-uban. Ang kagubot nga gipasiugdahan ni Trillanes maghatag unta ug pagtulun-an alang sa gobyerno ug sa press aron makahulma ug mga patakaran unsay buhaton sa usag-usa panahon sa krisis nga susama sa kagubot nga gipasiugdahan ni Trillanes.

Angay hinumduman nga ang ang Philippine press nagsandig sa demokratikong panggobyerno. Ug ang maong gobyerno usab nagkinahanglan sa press aron molagsik. Kung mahugno ang demokrasya, mahugno usab ang kagawasan nga gipuy-an karon sa media.

Sa susamang kagubot nga gipasiugdahan ni Trillanes, makita kung kinsa ang rebelde ug kinsa ang tinood nga nagmahal sa nasud.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Contact me: Send Mail
Subscribe in a reader


*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), December 31, 2007 to January 6, 2008 issue.