Mga Lugas sa Isyu sa Bugas

Nagnihit ba gyod ang bugas o mitaas lang ang presyo? Mikunhod ba ang produksiyon sa humay o mas midaghan ang mikunsumo sa bugas? Gipangtagu-an kaha ang ubang bugas o gihinay-hinay lang sa pagpagawas aron ang presyo motaas?

Daghang pangutana ang naglibot karon sa nagkainit nga isyu bahin sa bugas. Daghan usab ang tubag. Kasagaran moingon nga sila ang sakto. Kasagaran mopasangil. Kasagaran, inay makatabang makapasamot na hinoon sa kaguliyang.

Dinhi sa Pilipinas, makita nato nga maglinya ang mga tawo sa tindahan nga nagbaligya og NFA rice. Gusto lang sila makabarato. Kung dako lang unta sila'g sweldo dili man unta sila maglinya sa tag 18 matag kilo nga NFA rice. Apan wala kini nagpasabot nga wala na gyoy laing bugas nga mapalit.

Wala pa hinoon ta'y nakita nga nagpatay tungod kay nag-ilog sa bugas sama sa nahitabo sa ubang nasod. Apan sa "report" sa Reuters giingon nga "food riots had broken out in several African countries, Indonesia, the Philippines and Haiti". Ang BBC mitaho sab nga, "sharp rises (food prices) have led to protests and unrest in many countries, including Egypt, Ivory Coast, Ethiopia, the Philippines and Indonesia." Nganong naapil gud tawon ang Pilipinas nga layo ra man ta sa nahitabo sa ubang nanganlan nga nasud. Naa man tay bugas, hilabihan lang kamahal.

Sa ato pa, gipasamot sa mga taho sa media ang nasinati nato karon. Kung daghan ang motuo sa maong mga taho, magkaguliyang gyod kay mamalit na man unya sila'g daghan, maniguro ba.

Namimaw ko sa mga paghisgut-hisgut sa radyo bahin sa niini nga isyu, dunay mga magsisibya nga miyawyaw nga si Presidente Gloria Arroyo kuno ang mabasol sa krisis bugas sa tibuok kalibutan. Ambot dili maklaro kung giunsa ni Arroyo. Ang ilang pasangil mao nga sa dihang gi-anunsiyo sa presindente nga mopalit ta'g bugas, makaparatol kuno kini sa kalibutan - ang resulta, nagmahal ang bugas. Naunsa baya.

Sa akong mahimumduman ang UN baya to sige pahimangno nga adunay nagsingabot nga pangkalibutanong krisis sa pagkaon. Ang pahimangno naggumikan sa na-obserbahang pagkunhod sa produksiyon sa pagkaon sama sa bugas ug trigo sa kalibutan. Tungod sa maong pahimangno, misaka pag-ayo ang "demand" og intonsis, misaka sab ang presyo. Apan, kung tuki-on gyod pag-ayo, hilabihan gyod ang pagkunhod sa produksiyon tungod sa pag-usab usab sa panahon.

Usa sa mga sugyot nga akong nadungog aron dili kaayo ta maglisod mao ang pagkaon og lagutmon sama sa kamoteng-bagon, kamoteng-kahoy, saging ug uban. Wa man nay problema kay mokaon man gyod ta ana. Apan mao lagi, unsaon man nga mangita man gyod ang atong hunahuna og kan-on. Mas bug-at man gyod kuno'g busog ang kan-on kay sa lagutmon.

Naa sab misugyot nga imbis usa ka bandihado nga "luto" ang kaonon, kunhuran na lang kini sa usa ka plato. Pero ang seryoso nga sugyod mao ang pagdaginot - kana bang dili unta magbilin ug mumho sa plato ug dili ilabay ang bahaw. Kining bahaw baya lami man hinoong tinughong. Naay nagsugyot nga maglugaw na lang kuno kay aron dakong daginot. Apan lahi ang sugyot sa akong amigo. Mokaon na lang kuno ta'g panalagsa, tutal kung maglabad ang atong ulo duna na may baratong tambal nga baligya, pirmahan na baya sa presidente ang balaod nga "Cheaper Medicine". Mao na nga kung maglabad atong ulo paghunahuna sa krisis, dili lang ta mabalaka kay dunay baratong tambal alang niana higala. Kataw-anan.

Naay programa ang probinsiya sa Sugbo sa pagdaginot sa bugas - ang gitawag nga "sinanduloy" o "sinaksak". Gisugyot sa kapitolyo (Cebu) nga sagulan ug kamote ang bugas nga lung-agon aron modaghan. Sa ato pa, 50% ang bugas, 50% ang kamote. Makadaginot kuno ta'g bugas sa maong pamaagi.

Ning bag-o pa lang nakapasamot sa kabalaka sa mga mamalitay ang gitahong paghulma sa gitawag nga "Mekong River rice cartel". Kung mao na, ang bugas mahisama na sa lana nga gi-kontrol sa OPEC. Kuyaw na ni da. Kaniadto ang "spices" maoy gikagubtan. Unya gikagubtan ang lana, karon hasta ang bugas?

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), May 26 - June 1, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader