Watatits!

Kini ang sugilanon ni Kardo ug Sabel nga giasoy ni Noy Tibo nga taga barangay Tinago (Ozamiz).

Sa wala lang damha, matod pa sa tiguwang nga tabi-an, nalunod ang barkong gisakyan sa magtiayong Kardo ug Sabel. Maayo na lang naambak sila. Mabdos ra ba intawon si Sabel. Mao nga nag-utaw utaw na lang intawon sila. Nakita sila sa gutom ug mangtas nga iho. Diha-diha, gitukob sa iho si Kardo. Mihilak si Sabel sa kaguol (nahadlok pod). Ug sa dihang nakita niya nga adunay nagsingabot nga laing iho iya kining gitawag.

Sabel: Iho maluoy ka. Tukba na lang ko. Puslan man nga patay na si Kardo. Tukba na ko iho!

Nakalitan intawon ang iho kay lalim ba nga siya nay gihagad. Namalandong ug gitubag si Sabel.

Iho: (nangyam-id) Watatis, butete ka!

Mahadlok sab diay mahilo ang iho? Sa huna-huna sa iho, di gyod ko pa-uwat!

Kita tingaling tawo dali rang mauwat. Kay daghan mang musulay pag-uwat.

Tan-awa ra gud ning balita gikan sa Moscow.

Kung si Retired PNP General Eliseo De la Paz ug si Secretary Ronaldo Puno ang toohan, kadtong 105,000 Euros o 6.9 ka milyon ka pesos nga iyang gibitbit reserba lang kadto sa ilang biyahe sa Russia. Ang ang magpailad motoo gyod.

Kay nangyam-id man ang iho, aw, ang mga tawo diay, giusab ang ilang alibi. Katong salapi diay kuno, cash advance, aw dili, intelligence fund, taym pa ha, ipalit diay kuno to'g ambo unsa. Makalibog na gyod.

Kining mga bakakon, luoy kaayo kay sila mismo mituo na sila sa ilang kaugalingong bakaw. Ka wa sab nilay uwaw no, nga mitukob man sa salapi sa katawhan.

Nakaingon bitaw ko nga kung sila ang ipakaon sa iho, balibaran gyod. Magtoo man ang iho nga butete sila.

Sa gobyerno, sa ginagmay'ng tapok sa ordinaryong tawo, sa gagmay ug dagkong mga negosyo, ubay-ubay gyod ang mangingilad ng nagtakuban nga maoy nailad.

Watatits, nangurakot mo!

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Way Pugsanay

Bag-o ang pamaagi karon sa ubang manaygunay. Sa akong tan-aw, apan inay malipay ko sa ilang daygon mahadlok na man hinoon ko sa ilang mga taras.

Kung ikaw usa sa mga sumasakay sa jeep dinhi sa Sugbo, nakabantay na tingali ka sa mga batang manaygonay nga mokalit lang ug kapyot sa jeep dayong kanta duyog ang patingog nga gama sa gilagpad nga mga sarsa.

Ug nakabantay na tingali ka sa mga tinedyer nga manaygonay nga mokalit sab ug sakay sa jeep dayong ingon:

Ma'am, Sir, manaygon lang mi ninyo, ayaw hugawi inyong hunahuna, maayo na lang ni kay sa mangawat.

Ug ilang sugdan ang ilang daygon.

Sa Siyudad nga ang kasagarang krimen nga nahitabo sa karsada amo ang hold-up ug pagpango-ot, dili nako malikayan nga hugaw gyod ang akong hunahuna. Dili unta ko gusto nga mohukom sa akong isigkatawo apan nagduda gyod ko sa mga batan-ong manaygonay. Usa sa dakong rason mao nga ang ilang dagway ug postura sama sa mibiktima nako sa Sancianco Street - dagko og patik, nagsiga ang mga mata nga mura'g kadasmagon ug mura'g nagpangagot ang ilang ngipon. Ang nakaparat kay dili gyod sila manaog sa jeep kung walay mohatag.

Niadtong niaging adlaw, mitapad gyod nako ang usa ka batan-on nga taas ug buhok. Human sa ilang kanta, kay lagiwa mang gyod ko mikuot sa akong bulsa, gidiritso gyod ko'g ingon: "Ayaw hugawi inong hunahuna sir, hatag la'g pinaskuhan, maayo na lang ni kay sa manghold-up mi ninyo."

Ang driver sa jeep dili gyod mubadlong. Walay ni usa ka pasahero nga mokomento samtang anaa pa agn mga batan-on.

Wala may pugsanay ang pagpaambit sa grasya. Walay pugsanay ang paghata'g sinsilyo sa mga nanaygunay apan sa daygon nga dalang hulga (sigaan pa ta sa mata), aw, mapugos na lang gyod kaysa pangayoon dala dul-it ang pitaka'g alahas. Hinoon wala man koy pitaka, ug labaw na nga wala koy alahas. Apan bisan pa'g naa koy kuwarta dili gyod ko mohatag sa manaygonay nga ang taras sama sa ako nang nahisgutan.

Ug dili sab gyod ko motunol ug limos. Gani ba ang akong kasingkasing? Tingali. Apan andam ko nga mohatag sa World Vision (usa ka non-profit organization) aron mapatungha ang mga bata nga kabus; andam sab ko nga mohulog ug sinsilyo alang sa Batay Bata 163. Apan dili gyod ko muhatag sa batang nagpakilimos labi na'g dili mudawat ug pan kay kuwarta gyod ang gusto.

Naa man tay anti-mendicancy law, ipatuman lang gyod unta ni.

Ayaw lang ninyo intawo'g hugawi inyong hunahuna samtang nagbasa mo niini kay kining akoa, wa may pugsanay. Maayo na lang mag-blog kaysa mamirata.

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Call Center Someday

Gipangutana sa iyaan ang iyang Grade Four na nga pag-umangkon.

Unsa may gusto nimo Gang inigkadako nimo?

I want to become a nurse someday.

Mitingsi'g dako ang iyaan. Nganong nurse man?

Because I want to become a call center someday!

Mao na ni uso karon, tipas-tipas. Sa tinamban pa nga pagkasulti, likoy-likoy ni bai. Ang engineer mag-medical transcriptionist, ang nars mag-maestra. Ang maestra magpa-helper; ang helper mangitag parenir.

Sa bata pa kuno ko, patindugon kuno ko's tunga unya ingnon, ispel plawer. Paspas kaayo kuno ko nga moingon: IP-IL-OW-DABOLYO-EE-AR. Sa ato pa kung nauso ang magtrabaho sa call center kaniadto, magtoo gyod among silingan nga mag-call center agent ko kay sayo man nagkat-on ug Inengles. Tsk.

Kini ra bang mo-aplay tag call center agent, pa-ispelingon ta usahay.

Interviewer: Ispel CAT.
Applicant: Unsa nga kat, kat nga iring o kat nga samad?
Interviewer: Na hala, TIGER na lang aron sayon! GRRRRRR!!

Duol ra na gamay sa pangutana nga: HIGH TIDE o LOW TIDE? Kauban ra na sa EH nga gahi ug EH nga humok. Likoy na sab!

Matod pa sa usa ka inahan, karon pa lang daan tudlu-an na gyod ang mga bata og Inengles, bulahan madawat dayon sa call center. Apan lahi ang panglantaw sa usa ka silingan, kay matod pa angay gyod mokat-on pag-inengles ang mga bata aron dali ra makakita'g pares nga parenir (foreigner). Unsa na ni uy!

Ang pagtrabaho sa call center o sa mga Business Process Outsourcing (BPO) companies nakapaikag kaayo labi na sa mga batan-on. Kay dili lang mabaid ang ilang katakos sa pag-inengles, mas bintaha pa gyod ang sweldo ug may daghan pang benipisyo.

Sa mga pamantalaan bitaw,dagko man gyod kaayo ang mga advertisement aron maikag gyod ta nga mangaplay sa call center. Pananglitan, may mga kompaniya nga moingon nga "cool" kuno ang trabaho isip call center agent. Dunay manghambog ng lingaw kuno motrabaho sa ilang kompaniya. Dunay nagpalahi, nga kadtong mga tawong "hyper" lang ang angay motrabaho sa ilaha.

Dako baya'g ikatabang ang mga BPO companies sa ekonomiya sa tibuok nasod. Kung wala tingli na nga mga kompaniya hayan nga karon daghan ang mga walay trabaho.

Dinhi sa Sugbo, misulbong ang gidaghanon sa mga BPO companies ug walay hunong ang "hiring". Gani gipanglantaw nga mo-doble pa ang gidaghanon sa mga BPO compnies ng magtukod dinhi sa Sugbo. Makita bay gyod ang tmailhan kay daghan na kaayo mga IT building ang gitukod. Makabntay ang mga bag-ong gradwet gikan sa kabisayaan ug Mindanao, nangari gyod sila sa Sugbo aron intawon manimpalad.

Bisan pa sa ingon niini nga kalambu-an, mamahimong mamiligro kining maong industriya kung padayon nga mapasagdan ang kalidad sa atong edukasyon.Gani sa mga pagtuon, nagkaluya na kuno ang atong kinatibuk-ang katakos sa pagsulti sa pinulungang inengles. Aw, dili man gyod na problema ba, ang mas ngay kabalak-an mao ang huyang na kaayo nga pagtoo sa kaugalingon natong katakos isip us ka nasud.

Hina na lagi gyod kuno ang atong Inenglesan. Mao kuno nga daghan ang dili madawat sa call center.

Apan tulo ra gyod kuno ka pulong inengles ang pinaka-importante; really?, why not? ug yes. Mao ba? Ngano kaha sa? Basta mao nay akong nadunggan ug mao na ang akong gipraktisan.

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), August 18 - 24, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Ang mga Ungo

Matod pa sa uban, mas maayo pa'g makasilingan og ungo kaysa makasilingan og kawatan. Ang ungo man gud kuno dili mangunay'g silingan samtang ang kawatan unayon bisan kaugalingong ginikanan. Apan unsaon kung ang ungo mao ang sekretong kawatan sa katilingban?

Sa among lungsod daghan ang gidungog-dungog nga ungo. Apan dili sama sa kasagarang sugilanon diin ang ungo gihulagway isip babaye, laksot ang panagway, tiguwang, taas ug buhok, may binuhing itom nga iring ug nanginabuhing nag-inusara sa kinapusuran sa bukid; ang gidungog ug gidudahang ungo sa amoa managlahi ang esado sa kinabuhi. Adunay kabos sama nako, aduna sab adunahan sama sa akong amigo nga itago lang nato sa ngalan nga Dunyur. Adunahan man o kabos ang ungo sila managsama rang mamaak.

Sa akong linghod nga paminsar kaniadto, nakaingon ko nga tingali maong nahimong adunahan ang gidudahang ungo sa amonglungsod tungod kay tingali matag gabii, mohingok lang sila'g lupad aron manguha'g salapi sa ubang tawo human supsupon ang dugo ug usapon ang atay ug kasingkasing. Nakahunahuna gani ko nga putlon sa ungo ang tiil ug bukton sa ilang biktima aron lat-an sa dakong kawa. Kunsomo ba. Kini ra ba kunong linat-an nga "ingon nato" bugnaw. Ambo tinuod ba. Nadunggan ra man sab ni nako.

Ang kabos nga mga ungo, sumala sa akong gidudahan kaniadto mao kadtong mga ungo nga dili kaayo makalupad; kadtong dili muadto sa lungsod ba kay sa mingaw nga baryo ra man gusto'ng magtuwad-tuwad ug mangatang sa mga ulitawo'g dalaga nga namayle sa pikas purok.

Ning bag-ohay pa lang, sa pagdalikyat nako'g bisita sa among baryo, makatingsi ko samtang miagi sa balay sa among silingan nga gidudahan nga ungo kaniadto. Ang ilang balay, sementado na; ang atop gipintala'g pula.

Akong gipakgang ang paglupad sa akong hunahuna. Isip usa ka responsableng lumulupyo, dili ko angay nga nga mopasangil bisan sa hunahuna lamang. Ug usa pa, wala pay mibarog ug mipamatuod nga ang among silingan ungo. Apan daghan ang nangumpisal atubangan sa tigagay'ng ilimnon nga sila nakakita sa among silingan nga nagtuwad sa dalan. Aw bisan ako gani nakakita man ug nagtuwad, pero abot kung ungo ba to. Paminaw nako, ungo gyod to. Kinsa kahay nabiktima?

Naa pa kahay ungo karon? Magkig-textmate sab kaha sila? Manawag gamit ang unlimited call? Hello Sarsi! Mag-friendster sab kaha sila? O mogawas sa nga TV ads? Ambot lang gyod ning akong huna-huna, kusog kaayong molupad.

Nakaingon na gyod ko sa akong kaugalingon nga ang ungo sa bag-ong panahon mao ang pipila ka mga pulitiko, opisyales sa gobyerno, mga negosyante ug mga konsumante, mga ordinaryo ug "espesyal" nga mga tawo.

Naa baya toy gidungog-dungog nga dunay ungo nga nagtuwad duol sa mga suga nga gipabarog sa Lapu-Lapu ug Mandaue atol sa ASEAN summit. Pila kaha ang napaak sa ungo sa? Milyones, matod pa sa mga hunghung sa mga libakera sa isdaan ug libakero sa barberohan.

Bisan asa duna gyoy ungo, kanang karsada ug airport nga gitukod,wa kaha na paaki? Gilat-an pa man gani kuno. Gidungog baya sab nga may ungo kuno sa palasyo, duna sab kuno sa Senado'g Kongreso. Mas daghan ang magtuwad ug mamaak sa Customs ug LTO. Ambot kung tinuod ba pero mas mangtas daw ang ungo sa city hall ug capitol. Hala kahadlok! Way paak ang Mayor's Permit? Joke!

Ang babayeng akong nakaila sa barko mituwad ra ba kuno to. Ungo kaha pod siya?

Hala, nakapaak na ra ba sab ko, ungo na sab kaha ko?

Ambot lang!

*Napatik sa Panguil Bay Monitor (Ozamiz City), August 11 - 17, 2008 issue.

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader

Kaon ta'g plastik

Makalumos ang plastik sa atong katilingban. Daghan kaayong plastik. Halos tanang gamit plastik. Halos tanan sa palibot plastik.

Napul-an na ko sa plastik. Natuk-an na ko. Naa sila sa akong atubangan, naa sa kilid, naay gibitay, naay gitumban. Maayo na lang ang uban nalubong na; maayo na lang ug pagkadimalas kay ang uban nasunog; samtang ang uban naglutaw-lutaw pa. Ambot unsay kapalaran nga naghulat sa mga gipanghulma pa.



Dili ko ganaha'g plastik. Mas nindot ikauban ang tinuod ug nagpakatinuod. Apan asa ang tinuod; kinsa ang tinuod, unsa ang kamatuoran?



Apan lisod likayan ang plastik tungod kay ang plastik kun tan-awon mura'g tinuod. Ingon diay niini ang kamatuoran - ang plastik nagpahimulos sa atong kadali malingla nga mga mata.



Gusto nakong ilabay ang plastik, apan asa? Gusto kong ipadaplin ang plastik, apan kanus-a? Ako na lang kaha mismo ang mosilhig sa plastik nga nagpasad sa nataran ug sa kadalanan o mas maayo kaha nga magpaabot pa ko sa mobuhat sa ingon?



Halos wala na kitay mahimo. Ang kalibutan giharian na sa plastik. Ang atong nasud, giputos na'g plastik. Nabalaka ko nga sa pagligid sa mga adlaw ang hangin nga akong hanggapon ug ang pagkaon nga akong usapon - plastik.



Mokaon na lang kaha ta'g plastik? Matulon kaha?

Ambot lang!

Visit also: Third Wave
Subscribe in a reader